mgr Dorota Dąbrowska

Neurologopeda, specjalista emisji glosu, specjalista rehabilitacji dzieci i osób doroslych niesprawnych intelektualnie. Zajmuje sie rehabilitacja mowy dzieci i doroslych z uszkodzonym mózgiem, tzw. gleboka terapia mowy. Prowadzi terapie logopedyczna terapie z zakresu dysleksji w Zespole Szkól w Starych Bogaczowicach oraz zajecia i warsztaty z emisji glosu dla nauczycieli i osób poslugujacych sie zawodowo glosem. Jest wspólautorka skryptu dla studentów "Emisja glosu. Wybrane zagadnienia o higienie i artykulacji". Posiada publikacje w ksiazce " nauczyciel z pasja", w Biuletynie Wydawniczym" Bank Pomyslów" w Czestochowie; "Prosba logopedów do  rodziców dzieci z zaburzeniami mowy", "Cwiczenia i zadania wspomagajace terapie logopedyczna przy korekcie gloski "r". Udzial i aktywne uczestnictwo w III Miedzynarodowej Konferencji logopedycznej, "Logopedia u progu XXI w." w III Konferencji szkoleniowo - Naukowej, "Biblioterapia dla seniora"

JAK TO SIE DZIEJE, ZE MÓWIMY?

   0 – 300 slów ( Barter, 1995).Jest to bardzo duzy skok w rozwoju leksyki u dzieci Dziecko rodzi sie z  predyspozycja do mówienia ale bez mozliwosci wypowiadania sie. Jest to jak gdyby karta jeszcze nie  zapisana w mózgu dziecka, gdzie otoczenie spoleczne musi ja zapelnic. Dziecko nabywa umiejetnosci jezykowych poprzez akwizycje. Dlatego fundamentalne znaczenie dla rozwoju jezyka ma srodowisko spoleczne. Noworodek przychodzac na swiat daje znac o swoim istnieniu krzykiem. Krzyk nowonarodzonego dziecka jest materialem niosacym w sobie wiele informacji, o jego stanie zdrowia. Uwaza sie, ze uszkodzenia osrodkowego ukladu nerwowego odbijaja sie na nieprawidlowosciach budowy akustycznej krzyku dziecka. Zawsze fascynowalo doroslych pojawianie sie jezyka u dzieci, chociaz  rodza sie one jak nie zapisana  karta w tym zakresie. W ciagu trzech lat ucza sie tysiecy slów, regul gramatycznych. Osiagniecia te mozna zaobserwowac we wszystkich spoleczenstwach, zarówno tych pismiennych i niepismiennych, dotyczy to wszystkich dzieci bez wzgledu jak sa wychowywane. Jest to zjawisko bardzo zlozone, poniewaz nabywanie kompetencji jezykowej przez dziecko jest skomplikowanym procesem. Dlatego tez, tym zajmuje sie psycholingwistyka rozwojowa, dyscyplina poswiecona badaniom nad przyswajaniem jezyka przez dzieci. „Psycholingwisci” rozwojowi opisuja sposób nabywania przez dzieci jezyka. Okolo pierwszego roku zycia dziecko wypowiada pierwsze slowa, które juz bez trudu mozna rozpoznac. W wieku 18 – 19 miesiecy zwykle posluguja sie zasobem okolo 50 slów, a w wieku 2 lat przecietne dziecko zna  200slów, jest to nazywane „ wybuchem slownictwa”.

Róznorodnosc spoleczenstw ludzkich na swiecie nie ma znaczenia w nabywaniu umiejetnosci wypowiadania pierwszych slów, poniewaz realizowane sa bardzo podobnie, pod wzgledem fonetycznym jak i typem znaczen, które sa do nich przyporzadkowane. „ Pierwsze slowa – na przyklad – rzadko zawieraja polaczenia dwóch lub kilku spólglosek; najczesciej tez zawieraja sylaby otwarte (spólgloska poprzedzajaca samogloske) niz sylaby zamkniete (konczace sie spólgloska).  Zauwazono takze, ze w slowniku dziecka znajda sie wyrazy, okreslajace przedmioty z najblizszego otoczenia, którymi dziecko ma czestszy kontakt. „Sa to slowa zakorzenione w otoczeniu dziecka, czyli sa slowami odnoszacymi sie tu i teraz.”

Dzieci potrafia wykorzystywac jezyk, nawet, w tym wczesniejszym etapie jego rozwoju, w celu przeczenia, skladania prosby, stwierdzenia braku lub zwrócenia sie o pomoc.

Rozwój mowy i jezyka ma charakter etapowy. Przyklad periodyzacji rozwoju jest podany przez L. Kaczmarka. Autor wyróznil nastepujace etapy ksztaltowania sie i rozwoju mowy:

 

ETAPY ROZWOJU  MOWY

Rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie, zalezy od wrodzonych wlasciwosci organizmu i mozliwy jest jedynie w kontakcie spolecznym.

L. Karczmarek wyróznil 4 etapy w rozwoju mowy:

1. Okres melodii ( 0 – 1 r.z.) – wyrózniamy w nim

- krzyk noworodka, który wg Oswalda jest jednym z pierwszych sposobów,  jaki noworodek komunikuje sie ze swiatem zewnetrznym i sygnalizuje otoczeniu swoje potrzeby – glód, ból , zmeczenie.

Jest to pierwsze porozumienie a zarazem cwiczenie narzadu oddechowego.

3 – 4 tyg. Zycia krzyk róznicuje sie pod wzgledem intonacji, co ulatwia otoczeniu jego zrozumienie np. krzyk wywolany bólem jest glosny, przenikliwy, przerywany postekiwaniem. Krzyk z powodu glodu jest glosny i przerywany odruchami ssania. Im wieksze sa potrzeby dziecka tym jest glosniejszy i uporczywy.

- okolo2- 3 m. z. Niemowle zaczyna gluzyc tzn. wytwarzac przypadkowe dzwieki, najczesciej gardlowe i tylnojezykowe – k, g, h i samogloski przednie i, u.

Gluzenie wystepje nawet u dzieci gluchych.

Jest to zabawa narzadami glosowo – artykulacyjnymi i stanowi pozyteczne cwiczenie wstepne miesni, które w przyszlosci beda angazowane w proces mówienia.

Jak stymulowac mowe w tym okresie?

- mówimy do dziecka jak najwiecej  to przy kazdej nadarzajacej sie okazji, kapiel slowna.

- przemawiamy do dziecka spokojnie powoli- to je wycisza i usposabia do uwaznego sluchania.

- okolo 5m. z. U dziecka rozwija sie wrazliwosc na melodie i intonacje glosu osoby doroslej.

- okolo 6 m. z. Dziecko zaczyna gaworzyc tzn. slyszy swoje gluzenie i swiadomie bawi sie dzwiekami wymawiajac prawie wszystkie samogloski i wiele spólglosek( p, d, b, t, k, n, l,r, jezyczkowe, n tylnojezykowe, oraz dzwieki nie nalezace do systemu jezyka polskiego – mlaski). Gaworzac dziecko wydaje przypadkowe dzwieki oraz zaslyszane z otoczenia – jest to, wiec pewien trening sluchowy.

Jak stymulujemy mowe dziecka?

- gaworzymy razem z dzieckiem dodajemy nowe sylaby do tych, które dziecko opanowalo,

- spiewamy piosenki – to poteguje jego uwage.

- okolo 9 m. z. Dziecko powinno reagowac na wlasne imie, powtarzac podawane dzwieki i reagowac na proste polecenia.

- okolo 10m. z. Dziecko powinno juz mówic mama, tata.

Okolo 12m.z. oczekuje sie, ze potrafi wypowiedziec 1, 2 slowa poza wyzej wymienionymi. Dziecko duzo rozumie, spelnia proste polecenia, mówi ze zrozumieniem kilka slów nakazujacych ( daj, nie), rozwój mowy w tym okresie postepuje równolegle z rozwojem fizycznym.

Jak stymulujemy mowe dziecka?

- czytamy dziecku wierszyki,bajeczki,objasniamy ilustracje,

- zadajemy prosta pytania, bawimy sie w zabawy dzwiekonasladowcze.

2. Okres wyrazu ( 1 – 2 r. z.)

Dziecko uzywa wlasciwie wszystkich samoglosek, oprócz nosowych.Ze spólglosek wymawia p,b, d, m,t, d, n, k,g, s czsami c. Pozostale spólgloski zastepuje innymi o zblizonym miejscu artykulacji. Upraszcza grupy spólgloskowe- wymawia pierwsze lub koncowe sylaby. Wymawia takie wyrazy jak: tata, mama, baba,, papu, ne da. Pierwsze sylaby nie sa kojarzone z zadnym desygnatem, dopiero w nastepnym etapie mowy wyraz np.. tata moze odnosic sie do mezczyzny.Dziecko posiada zasób slów okolo50 – 200, rozumie trzykrotnie wiecej. Potrafi powtarzac za doroslym proste wyrazy, jest tojednak ich imitacja, a nie swiadome uzywanie.Miedzy okresem gaworzenia a okresem wyrazu nie ma scislego powiazania.

Jak stymulujemy mowe dziecka?

- rozmawiamy z dzieckiem, staramy sie unikac jezyka dzieciecego,

sluchajmy nasze dziecko,

uatrakcyjniajmy kontakt werbalny.

3.Okres zdania ( 2 – 3 r. z.)

W tym okresie mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno wymawiac juz gloski:p,b,m,w,f,s,c,z,dz,n,k,g,h,t,d,n,l.Pod koniec tego okresu moga sie pojawic : s,z,dz,, sadz nawetsz,zcz,dz, wymienione gloski nie SA zawsze pelnowartosciwe, nawet w trudniejszych zestawieniach stepowane sa latwiejszymi.Dziecko czesto wie jak dana gloska ma brzmiec, ale jeszcze nie potrafi jej wypowiedziec. wypowiedziec slowniku dziecka pojawiaja sie przymiotniki, czasowniki i spójniki, uzywa oklo1000slów.W tym okresie dziecko przyswaja jak najwiecej slów, przyswaja równiez podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego, morfologicznego

Jak stymulowac mowe dziecka?

- doskonalimy umiejetnosci, np.. niech opowie bajke, powie co robilo przedszkolu,

- nie nalezy nieustannie poprawiac dziecko, ale w rozmowie uzywac poprawnych form,

- aranzowac spotkania z innymi dziecmi.

4. okres swoistej wymowy dziecka ( 3 -7 lat)

dziecko konczace 3 lata umie wypowiadac duzo glosek poprawnie w izolacji i pod dyktando, to jednak w mowie potocznej sa jeszcze zamieniane.

U dziecka 4 letniego utrwala sie wymowa gloski s,z,c,dz, dziecko nie powinno ich wypowiadac zmiekczajac, k,g tez powinny byc prawidlowo wymawiane. Pojawia sie gloska r, ale jej opóznienie nie powinno jeszcze niepokoic, wystepuje tu jeszcze seplenienie fizjologiczne.

Mowa dziecka 5 letniego jest  juz w zasadzie zrozumiala, gloski, które sie pojawily w czwartym roku zycia zaczynaja sie ustalac. Potrafi je powtarzac, choc w mowie poti\ocznej jeszcze wymawiane jako z,s,c,dz.Gloska r powinna byc juz wu\ymawiana, ale czesto pojawia sie na przelomie 5- 6 r. z.

U 6 latkow mowa powinna byc juz opanowana pod wzgledem dxwiekowym. Mimo tej reguly prowadzi sie cwiczenia utrwalajace prawidlowa wymowe glosek: sz,cz,z, dz oraz r.

Jak stymulowac mowe?

- Czytajmy dzieciom bardziej rozbudowane historie, bajki, napisane ladnym, literackim jezykiem

- zachecajmy do uzywania róznych czasów,

- rozwijajmy inwencje werbalna dziecka.

OPÓZNIENIA W NABYWANIU POSZCZEGÓLNYCH ETAPOW NIE POWINNY PRZEKROCZYC POL ROKU.